handiginhuis.be

In het Militair Hospitaal in Antwerpen is het archeologisch onderzoek van het voormalige Verschanst Kamp, dat daar van 1851 tot 1865 gevestigd was, afgelopen. Ter gelegenheid van de afronding van de werken, bracht de Antwerpse schepen van cultuur Philip Heylen woensdagnamiddag een bezoek aan de archeologische site.

“De bouw van het Verschanst Kamp kaderde in de internationale spanningen met Frankrijk,” verduidelijkte archeoloog Korneel Geysen, die met twee arbeiders het onderzoek heeft uitgevoerd. “Het omvatte de oudere 16de eeuwse stadsomwalling met citadel en een fortengordel van zeven aarden forten met een gemetseld binnenfort.”

Op uitzondering van twee forten verdween het verdedigingsstelsel met de aanleg van de Brialmontvesting rond Antwerpen in de tweede helft van de negentiende eeuw. Later werd Fort 3 de basis van de Arenasporthal in Deurne, terwijl Fort 4 in 1899 plaats maakte voor het Militair Hospitaal. Maar uit het stratenplan kan men ook vandaag nog enigszins het grondplan van Fort 3 afleiden.

Aan de hand van digitale kaartprojecties selecteerden de onderzoekers vooraf drie zones waar gewerkt zou worden. Dat kon eventueel getuigenissen van een bastionpunt, de fortengracht en het binnenfort aan het licht brengen. “Maar de bouw van het latere Militair Hospitaal bleek de ondergrond in grote mate gestoord te hebben,” aldus Korneel Geysen. “Alles bleek goed opgekuist te zijn.”

Van het bastion konden geen sporen meer teruggevonden worden, al stootte men er wel op een akkerlaag van een oudere datum. Het binnenfort leverde echter meer succes op. “Hier werd een doorsnede van de fortengracht geregistreerd,” aldus nog Korneel Geysen. “De gracht bleek uitgegraven tot op tertiaire bodemlagen, op een diepte van vier meter onder het huidige loopvlak. De uitgegraven grond diende voor het optrekken van de verdedigingswallen.”

De opgravingen brachten ook drie brugpijlers in kaart. “Die brug vormde de enige toegang tot het Fort,” benadrukte Korneel Geysen. “Op dezelfde plaats stuitten we op botmateriaal uit het tertiair tijdvak, 1,8 tot 23 miljoen jaar geleden. In de grachten vonden de opgravers ook twee muntjes en fragmenten van aardewerk en lederen schoenen.”

Het eigenljke bakstenen fort werd verrassend genoeg niet gevonden. “Het blijft een raadsel hoe een fort met een dergelijke omvang bijna spoorloos kan verdwijnen,” voert Geysen aan. “Vermoedelijk werd het sloopafval aangewend voor de bouw van het Militair Hospitaal of afgevoerd als steengruis.”

Toch stelt de archeoloog dat het onderzoek op het Militair Hospitaal een nuttige aanvulling vormt op de kennis over vestingbouw en kadert in een ruimer, actueel onderzoeksprogramma. “De voorbije jaren richtte de stedelijke afdeling archeologie zich immers in het bijzonder op het militair erfgoed,” stelt hij. “De heraanleg van de Antwerpse leien speelt daarin een cruciale rol.”

De onderzoeksresultaten worden gebundeld in de reeks ‘Rapporten van het Stedelijk Informatiecentrum Archeologie & Monumentenzorg’. De resultaten zullen begin volgend jaar gepubliceerd worden op de website Archeoweb van de Antwerpse archeologische dienst. Een eerste volume – over het onderzoek op de Hanzestedenplaats – werd inmiddels gepubliceerd en kan gratis gedownload worden.

Schepen Heylen kreeg ter gelegenheid van zijn bezoek aan het Militair Hospitaal als eerste een gedrukt exemplaar van deze studie overhandigd. De kosten van het onderzoek – 50.000 euro – werden gedragen door Vespa, het autonoom bouwbedrijf van de stad en bouwheer van het woonpark dat op de site van het Militair Hospitaal moet komen.