handiginhuis.be

weblog over bouwen, wonen en architectuur.

Archive for May, 2007

Erfgoedgids over Antwerpse fortengordel

Posted by marcho on 6th May 2007

Ruim honderd jaar geleden, op 30 maart 1906, stemde de Belgische regering een wet die er voor zou zorgen dat de provincie Antwerpen vandaag een ongekende schat aan militair erfgoed heeft. Auteur Robert Gils gaat in de nieuwe erfgoedgids in op de ontstaansgeschiedenis van deze buitenlinie rond Antwerpen. Hij besteedt echter ook aandacht aan het onderhoud en de herbestemming van dit patrimonium

Door de gespannen situatie op internationaal gebied in het midden van de negentiende eeuw was het debat over de verdediging van de jonge Belgische staat steeds aanwezig geweest op de politieke agenda. In 1859 werd voor het eerst een duidelijk defensieconcept voor het land uitgetekend. Antwerpen zou omgevormd worden tot een ‘Nationaal Reduit’ waarin de troepen en desgevallend de regering zich bij een aanval van het vaderland zouden kunnen terugtrekken.

Van hieruit kon dan actief weerstand geboden worden tot de grote mogendheden – de borgen van de onafhankelijkheid van België – een diplomatieke of militaire oplossing met de agressor konden bekomen. Vanuit dit concept werden zowel de oude Spaanse omwalling gesloopt en een volledig nieuwe gordel van versterkingen gebouwd. Op die manier kwam de Brialmontvesting met zijn acht forten tot stand.

Tegen het einde van de negentiende eeuw bleek echter duidelijk dat de verdediging van Antwerpen niet meer afdoende was. De bakstenen verdedigingswerken bleken immers niet meer opgewassen tegen de moderne artillerie. Bovendien was de reikwijdte van deze artillerie zoveel groter geworden dat een aanvallend leger veel te dicht tot bij de stad kon komen. Er moest dus een nieuwe oplossing gevonden worden.

Tussen 1909 en 1913 werden elf nieuwe betonnen forten en twaalf betonnen schansen in een grote boog rondom de stad opgetrokken. Over een gebied van meer dan 100 kilometer, van aan de Schelde in Stabroek tot in Bornem werden op 23 werven verdedigingswerken volgens de modernste technieken gerealiseerd. Na Parijs werd Antwerpen daarmee de grootste vesting van Europa.

Deze bouwwerken waren amper klaar toen de eerste wereldoorlog uitbrak. Ze zouden slechts een drietal dagen standhouden tegen de Duitse aanvallers. Tijdens de bezetting werden, door het Duitse leger en Duitse bedrijven verschillende werken uitgevoerd om de forten en schansen terug in staat van verdediging te stellen. Tijdens de eerste dagen van de tweede wereldoorlog zouden de pantserforten maar een onbeduidende rol spelen.

In het verdere verloop van de oorlog kreeg het fort van Breendonk, één van de elf pantserforten, echter een nieuwe functie waardoor het voor altijd een trieste plaats in de geschiedenis zal innemen. In 1947 werden al de forten en schansen gedeclasseerd als vestingwerk. Door verkoop kregen zij de meest uiteenlopende functies, van natuurgebied of vleermuizenreservaat tot buitenverblijf.

Slechts weinige bouwwerken, zoals het Fort van Liezele bij Puurs, bleven quasi intact bewaard en kregen een museale functie met de nodige aandacht voor het militaire aspect. In de nieuwe erfgoedgids gaat auteur Robert Gils echter dieper in op de ontstaansgeschiedenis van de buitenlinie rond Antwerpen. Hij analyseert de bouw en de uitrusting van de diverse bouwwerken, maar geeft de lezer tevens een indringende kijk op het leven van de gewone soldaat in de garnizoenen van de vestingartillerie.

Uiteraard komen ook de Duitse belegering en bezetting uitvoerig aan bod. Ook de actuele problemen van onderhoud en herbestemming van dergelijk uitgebreid gebouwenpatrimonium, worden niet uit de weg gegaan. De erfgoedgids kost 10 euro en is verkrijgbaar bij het Provinciebestuur Antwerpen, Openbaar Kunstbezit Vlaanderen of de boekhandel. (DW)

Posted in monumentenzorg | No Comments »